ВЯЗЫНКА

З Вязынкай у мяне звязаны асабістыя ўспаміны яшчэ са студэнцкага жыцця – дакладней, шкадаванне аб іх адсутнасці.

Здаецца, на першым (ці на другім?) курсе факультэта журналістыкі БДУ мае аднагрупнікі надумаліся ехаць на традыцыйнае Купалле ў Вязынку. І паехалі. А ў мяне нешта не атрымалася – ужо нават не памятаю, што не пусціла… Потым я з непрыхаванай зайздрасцю слухала іх расповеды – і марыла: калі-небудзь я там абавязкова пабываю! Гэта стала у нейкім сэнсе навязлівай ідэяй.

І вось “калі-небудзь” наступіла – мінула ўсяго нейкіх тры дзясяткі гадоў. Падумаеш -- такая дробязь для нас, вечна маладых душой!

Вязынка – адзін з філіялаў Дзяржаўнага літаратурнага музея Янкі Купалы. У іншых філіялах -- ні ў Акопах, ні ў Ляўках, ні ў Яхімоўшчыне – бываць не даводзілася, але, здаецца мне, што ў Вязынцы атмасфера асаблівая. Нездарма ж менавіта тут да дня нараджэння народнага паэта Беларусі Янкі Купалы праводзяцца рэспубліканскія святы паэзіі, а таксама традыцыйныя злёты студэнтаў-філолагаў БДУ. А апошнім часам, чула, тут сталі традыцыйнымі яшчэ і фінальныя канцэрты конкурсу аўтарскай песні “Купалаўскія вакацыі”, а таксама каляндарныя народныя святы.

Але калектыў рэдакцыі выбраў для сваёй вандроўкі не адно з гэтых святаў – па-першае, святкаванне Дня друку да таго часу адкладваць было проста непрыстойна, а, па-другое, я, здаецца, ўжо неяк гаварыла аб тым, што, на маю думку, няма нічога горшага для першага знаёмства з мясцінай ці музеем, чым патрапіць туды падчас нейкага вялікага свята ці афіцыйнага мерапрыемства: мноства народу, таўханіна, афіцыйныя і ў большасці сваёй няшчырыя прамовы, выступленні – словам, ні духу мясціны, ні настрою не адчуеш. Але гэта маё асабістае меркаванне. Калі нехта палічыць за лепшае пасля ўзгадаць “І я там быў…”, то, што называецца сцяг -- у дадзеным выпадку карту --вам у рукі.

Па дарозе мы спрабавалі ўспомніць і пачытаць напамяць вершы Купалы. Да нашага агульнага сораму, спаборніцтва не атрымалася: успомнілася класічнае “А хто там ідзе?”. “Мужык”, стаўшыя папулярная дзякуючы “Песнярам” “Малітва”, колькі радкоў з “Бандароўны” і “Гусляра”… Прама скажам – не густа. І сорамна – пасыпаем галовы попелам. Але, думаю, пасля вандроўкі ў Вязынку у многіх, як і ў мяне, узнікла жаданне ўзяць у рукі купалаўскі зборнік – і перачытаць, і ўспомніць…

Цяжка сказаць, чаму філіял у Вязынцы мае такую асаблівую папулярнасць. У жыцці народнага паэта Беларусі Янкі Купалы гэтыя мясціны – безумоўна, чароўныя і непаўторныя ў сваёй прыгажосці, тым не менш не адыгралі – проста не маглі адыграць! – асабліва значнай ролі. Па той простай прычыне, што сям’я арандатараў Луцэвічаў Дамініка Ануфрыевіча і Бянігны Іванаўны жыла ў гэтым доме, дзе і нарадзіўся ў 1882 годзе іх старэйшы сын Ясь, усяго год. А затым беззямельным шляхцічам давялося арандаваць зямлю ў розных паноў, каб пракарміць сваю шматдзетную сям’ю.

Хоць, зрэшты, такую папулярнасць зразумець усё ж можна. Не ведаю, ці аказала Вязынка ўплыў на творчасць Янкі Купалы – але паэзіяй у гэтым кутку, здаецца, напоена само паветра. І хоць недзе паблізу грукочуць электрычкі, такое ўражанне, што цягнікі ідуць недзе ў іншым свеце, іншым вымярэнні, адкуль даносяцца толькі гукі. А тут – незвычайныя цішыня і спакой, і люстраная гладзь рэчкі, і жоўтыя вочкі дзьмухаўцоў, што гулліва пераміргваюцца з блакітнымі незабудкамі, запрашаючы дзяўчат сплесці вяночак і пусціць яго на ваду з нахіленых над вадой ствалоў векавых дрэў… А недзе там, у глыбіні гушчару, хутка зацвіце папараць-кветка… Напэўна, тут проста немагчыма не пісаць вершы! Ва ўсякім разе, чытаць іх душа просіцца…

Сонцу-яснагрэю

Расплятае косы,

Раніцамі сее,

Як брыльянты, росы.

Сцелецца травіцай,

Ветрыкам шапоча,

Коціцца крыніцай,

Рыбкаю плюскоча…

Мы толькі выйшлі з аўтобуса – і нас сустрэў сапраўдны канцэрт, які хорам і сола давалі… жабы. І было гэта настолькі мілагучна і сугучна са згадкамі вясковага дзяцінства большасці з нас, што мы ўсе -- адразу і беспаваротна! -- закахаліся ў Вязынку!

А потым на змену жабам, якія, відаць, выступалі “на разагрэве”, ўступілі салаўі -- сярод белага спякотнага дня! І сталі выдаваць такія “каленцы”, што, скажам па праўдзе, ісці ў музей не хацелася…

Хата, у якой размешчана музейная экспазіцыя, збудавана па ўспамінах старажылаў такой жа, як была пры Луцэвічах -- і ўсё ж той факт, што ад колішняй засталося толькі некалькі бярвёнаў, да якіх імкнуцца дакрануцца госці. Гэта, ды сучасныя стэнды ўздоўж драўляных сцен, наводзяць на думку аб дасканала зробленай – але ўсё ж бутафорыі… І свіран, у якім таксама створана музейная экспазіцыя – цудоўная, безумоўна, мэбля, дыхтоўная, арыгінальная, зробленая сапраўднымі майстрамі з пнёў ды калод – але ж яўна не купалаўская… З-за гэтага не, але ў купалаўскім музеі мяне, кажучы сучаснай мовай, не “торкнула”: неблагая экспазіцыя, але нейкая яна… Без душы, ці што?

Адзінае, што зачапіла, дык гэта расповед экскурсавода пра сям’ю Лучэвічаў і той факт, што мясцовыя пані Алімпія – Луцэвічы арандавалі зямлю ў мясцовых памешчыкаў Замбжыцкіх -- некалі аказала гонар маладой сям’і збяднеўшых шляхцічаў, пагадзіўшыся пахрысціць іх першынца Яську. А пазней, калі тут ствараўся музей народнага паэта Беларусі, апошні з Замбжыцкіх, Юзаф, быў вельмі рады, што яму, нашчадку колішніх паноў, дазволілі жыць пры доме-музеі ў прыбудаваным трохсценку… Такое вось жыццё, парадаксальнае і непрадказальнае…

Але Вязынка – гэта не толькі і не столькі музей, колькі запаведнік вакол яго. Ах, як там хораша! Думаю, што заўсёды. Але ў цёплыя майскія дні – асабліва! Блукаць бы і блукаць, забыўшыся на час і паўсядзённыя клопаты, па яго сцяжынках… Спыніцца ля крынічкі, што выцякае з-пад каменя, узгадаўшы прызабытае купалаўскае:

Коціцца, ўецца далінкай крыніца,

Б'ецца, плюскоча ў каменнях вадзіца…

Далей плыве і плюскоча.

Белымі грудкамі лёгшы на траўцы,

Хоча дзяўчынка к вадзіцы дастацца,

Губкамі чэрпнуці хоча.

Вольха лісткамі ёй шыю ласкоча,

Плюскатам рэчка смяецца у вочы,

Сонейка ўсіх абнімае.

Сонейка, рэчка, вольха, дзяўчына

Думцы ўсміхаюцца соладка, дзіўна,

Думка іх шчыра вітае...

Прайсці па драўлянаму мастку… Нарваць кветак і сплесці вяночак… Пасядзець на спусціўшай голле да самай вады вярбы… І фізічна адчуць, адкуль бяруцца вершы.

Пасля наведвання гэтых без перабольшвання цудоўных мясцін мы зразумелі, чаму па рашэнні Міжнароднай арганізацыі ЮНЭСКА Вязынка была ўключана ў сусветны турыстычны маршрут. Вядома, найперш гэта – даніна памяці народнаму паэту Беларусі Янку Купалу. Але яшчэ – і беларуская зямлі, якая нарадзіла такога паэта, яе красе і непаўторнасці…