АЗЯРЦО
Як, вы не ведаеце, што такое
– Азярцо, дзе знаходзіцца гэтае месца і чым яно знакамітае? Не хвалюйцеся,
зараз раскажу. Канешне, наўрад ці вы атрымаеце ад майго раповеду такія ж яркія
уражанні, як некалі я ад яго наведвання – але, спадзяюся, вам таксама захочацца
там пабываць. Тым больш, што і ехаць недалёка: гэта пад Мінскам, пару кіламетраў
ад кальцавой дарогі, адразу за аўтарынкам “Малінаўка” (арыенцір для мужчын) ці
“Еўраоптам” (гэта – для жанчын).
…Падчас экскурсіі, пасля
вяртання і да гэтага часу я ўсё задаю сабе пытанне, на якое не магу знайсці
адказу: чаму пра гэты Беларускі дзяржаўны музей архітэктуры і побыту ведаюць
так мала? Чаму пра Дудуткі і Каробчыцы чуў, напэўна, кожны другі, а бываў там
кожны трэці – а Азярцо непараўнальна менш “распіярана”? Мо якраз таму, што
музей гэты – дзяржаўны, а не прыватны?
Вяртаючыся дамоў, мы з калегамі
нават сталі спрачацца: каму там больш цікава і карысна пабываць: людзям, карані
якіх – у вёсцы, і для іх гэта – як спаткацца з радзімай, упомніць прызабытае,
асвяжыць генетычную памяць – ці для нашых камп’ютарызаваных дзяцей, якія
ўпэўнены, што жыццё па-за межамі інтэрнэту калі і ёсць, то несапраўднае і
нецікавае… І сышліся на тым, што кожнаму, каму цікава, адкуль “мы ёсць пайшлі”,
як жылі нашы продкі, што ўяўляла сабой беларуская вёска ў канцы 18-га -- пачатку
20-га стагоддзя, трэба абавязкова наведаць гэты музей.
Што ж уяўляе сабой Беларускі
дзяржаўны музей архітэктуры і побыту, так званы скансэн?
(Скансэн -- слова шведскае,
як і само паняцце, і ўжываецца для абазначэння музеяў пад адкрытым небам.).
Дык вось, музей у Азярцы -- гэта
Праціўнікі “навадзелу”, да якіх у пэўнай ступені
адношу і сябе, могуць не хвалявацца: пакрытых металачарапіцай стрэх і выкладзеных
дробнаштучнай пліткай дарожак вы там не пабачыце. Усё сапраўднае, натуральнае, максімальна
набліжанае да архітэктуры таго часу і побыту нашых продкаў. Ды што там
набліжана: ўсё хаты і гаспадарчыя пабудовы перавезены з канкрэтных вёсак – на
таблічках нават указана, з якіх менавіта. І калі вы, у адрозненне ад мяне,
будзеце гуляць па сваіх родных мясцінах, то, магчыма, зможаце, калі пашанцуе,
нават пазнаць “хату дзеда Васіля” ці “пуню дзядзькі Марозіка”.
У пунях, свірнах, адрынах –
прылады працы таго часу: яны нібы застылі ў чаканні, калі ж прывязуць з поля
снапы, і доўгімі восеньскімі вечарамі мужыкі возьмуць у рукі цапы і стануць
малаціць, а жанкі – перавяваць збожжа ці трапаць лён ды каноплі…
У дамах – мэбля, гаспадарчае
начынне нашых продкаў пазамінулага стагоддзя… Стрэхі пакрытыя чаротам – і не цякуць!
Сёння сярод нас, узброеных самай сучаснай тэхнікай, не знайсці чалавека, які б
змог накрыць страху чаротам ці саломай, а тады – якія ж былі майстры ў нашых
вёсках!..
У школцы на парце –
прадстаўнікі старэйшага пакалення яшчэ памятаюць, якімі яны былі ў той час –
стаяць чарнільцы-невылівайкі і ляжаць ручкі з пёркам-“зорачкай” – колькі геніяў
напісалі свае вершы, п’есы, навуковыя трактаты такімі пёркамі… А за сцяной –
кватэра настаўніка, і ложак яго, і кажушок…
Ідзеш па ўтравелай сцяжынцы
ад хаты да хаты, ад сядзібы да сядзібы – пры ўсёй сваёй падобнасці няма дзвюх
аднолькавых – і такое адчуванне, што на машыне часу перанёсся ў мінуўшыну. І ад
гэтага -- так шчымліва-хораша робіцца на душы, нібы дакрануўся да нечага спрадвечнага,
галоўнага, да таямніцы, якая раней была побач – ды не навідавоку, а вось зараз
-- адкрылася…
А яшчэ музей пад адкрытым
небам у Азярцы скарыў нас тым, што там усё можна кратаць рукамі -- у адрозненне
ад іншых, дзе чырвоная папераджальна-забараняючая стужка стала ледзь не вызначэннем
“прасунутасці”, сапраўднасці, хоць за той чырвонай стужкай часам і глядзець
няма на што. У Азярцы ж можна пасядзець у старадаўняй брычцы і на самаробных
санках – якраз такіх, як мы колісь у дзяцінстве “пазычылі” ў бабы Маланні – і
зламалі, катаючыся з горкі, уваліўшыся мо ўдзесяцярых, і потым дзед Мікалай
ледзь адрамантаваў іх, загладзіў нашу правіну. Там можна “прымерыцца” да касы
ці цэпа, паспрабаваць здагадацца – а калі не атрымаецца, то вопытны экскурсавод
падкажа -- для чаго ж прызначана тая ці іншая прылада працы – няпростая задача
для сучасных “трактарыстаў-машыністаў шырокага профілю”, не кажучы ўжо пра
дзяцей, што выраслі на асфальце. Можна пасядзець за кроснамі і калаўротам -- і
нават пакалыхаць “немаўля” ў калысцы-гушкалцы – казалі, добрая прыкмета для
тых, хто марыць стаць маці. (Не ведаю, як у іншых, а ў нашай турыстычнай
групе яна спраўдзілася…)
Словам, там можна – хоць на хвілінку! – адчуць
сябе жыхаром той вёскі пазамінулага стагоддзя – і паспрабаваць хоць крышачку
зразумець сваіх дзядоў, прадзедаў і пра-пра-пра…: як ім жылося, як яны
працавалі, адпачывалі, гадавалі дзяцей…
Канешне ж, тэрыторыю ў 150
гектараў вы, як і мы, не абыдзеце нават за дзень, таму лепш за ўсё выбраць
нейкі пэўны рэгіён – мы спыніліся на цэнтральнай Беларусі. Нам хапіла – і ўражанняў,
і стомы. Праўда, адпачыць у карчме – нягледзячы на тое, што яна дзейнічае, і
кормяць там нацыянальнымі беларускімі стравамі і наліваюць амаль забытую на
смак медавуху ды вядомую толькі на назве музычнага гурта крамбамбулю, хацелася
– ды не атрымалася, не хапіла “залатога запасу”: цэны ў карчме такія, што
“мужык-беларус”, пасядзеўшы тут з гадзінку, застаўся б і без сахі, і без касы…
Ой, ледзь не забылася – я ж
вам яшчэ не расказала пра музей светапісу!
Вы не ведаеце, што такое
светапіс? Ну вось, лічбавай “мыльніцай” усе шчоўкаць навучыліся – і лічым сябе “прасунутымі” фатографамі, без
пяці хвілін фотамастакамі. А каб даведацца, што такое была фатаграфія ў тыя
часы, трэба абавязкова пабываць у гэтым музеі. Ён, дарэчы, створаны таксама ў
сапраўдным доме колішняга майстра-фатографа і на падставе яго арыгінальных
рэчаў – ужо ад гэтага дух захоплівае: калі разумееш, што вось гэтым фотаапаратам,
масіўным, і на той час – немагчыма даражэнным, рабіліся колішнія фотаздымкі –
якасць якіх, да слова сказаць, непараўнальная з сённяшняй, “мыльнічнай”… І
зрабіць сямейны партрэт у майстра-фатографа мог дазволіць сабе далёка не кожны.
І візіт да “майстра светапісу”
станавіўся сапраўднай падзеяй, да якой рыхтаваліся загадзя. Не тое, што
сёння: шчоўк-шчоўк-шчоўк – і ў інтэрнэт…
А пры жаданні ў музеі
светапісу можна адчуць сябе шляхцянкай ці шляхціцам пазамінулага стагоддзя: апрануць
колішнія строі—хто ведае, магчыма менавіта так апранулася ваша прабабуля ці
прадзед? -- і сфатаграфавацца. Праўда, не на той масіўны фотаапарат, што стаіць
у экспазіцыі і, як сцвярджаюць работнікі музея, дзейнічае да гэтага часу, а на
сваю “мыльніцу” ці люстраную фотакамеру – я ж не думаю, што вы выберацеся ў
Азярцо без фотаапарата?!! Прычым абсалютна бясплатна – я ж кажу, што тут усё
можна!
Ну як, спакусіла я вас Азярцом?
Спадзяюся, што так. Ва ўсякім разе, вельмі раю адну – а можа, і не адну --
вандроўку па Беларусі прысвяціць наведванню гэта музея-скансэна. Упэўнена – не
пашкадуеце. Мне здаецца, там можна быць бясконца…