Асабістае

Чарнобыльскі Вялікдзень

Святам святаў называюць Пасху. І з’яўляецца яна такой ва ўсіх сэнсах.

Найперш --як сімвал Уваскрэсення Хрыста, якое дало ўсяму чалавецтву надзею на збаўленне, выратаванне, дараванне.

А яшчэ -- як сімвал адраджэння, абуджэння ад зімовай спячкі ўсяго жывога. Бо гэта таксама адраджэнне: уваскрэшанне травінкі, якая восенню ўпала на зямлю, распласталася перад халодным сіверам; ліста, які выпусціў са сваёй далонькі клапатлівую руку-галінку маці-дрэва – і панёс яго вецер па свеце, кідаючы то пад цяжкія чаравікі прахожых, то ў брудную бездань халоднай лужыны; яблыка, што наліўшыся, накрасаваўшыся, так і не спакусіла сваім румяным бокам ніводнага мінака – і ўпала, знясіленае, ў высокую траву, каб памерці незапатрабаваным… Але прыйшла вясна, выбліснула з-за абложных хмар, якія, здавалася, запанавалі навечна, усёперамагаючае сонейка, умыў зямельку жыццядайны веснавы дожджык – і вось яна, надзея, уваскрэшанне, адраджэнне: плешчацца ў сініх вочках пралесак, усміхаецца першай зелянінай кволага лісточка, што жвава выпырхнуў з туга спавітай пялюшкі-пупышкі; разліваецца нябачнымі, але адчувальнымі хвалямі ў паветры, прымушаючы без дай прычыны радавацца і ўсміхацца кожнага прахожага.

Зрэшты, чаму без прычыны? Дачакаліся ж, перазімавалі – і вось, яна, Пасха Хрыстова, наша адраджэнне і ўваскрэшанне -- сустракайце! Смерці няма – а ёсць жыццё вечнае!

Чырвонае яйка на зялёнай сакавітай траве ў аздабленні першых вясновых кветак – гэта і ёсць сімвал Пасхі.

…І ўсё ж была ў маім жыцці, дакладней – у жыцці маіх бацькоў іншая Пасха: з прысмакам атруты, з водарам трывогі, з прадчуваннем бяды…

Трыццаць гадоў назад, у 1986 годзе, Вялікдзень прыпаў на 4 мая. Мінула дзесяць дзён пасля аварыі на Чарнобыльскай АЭС. Гэта ў Прыпяці, горадзе энергетыкаў, людзей эвакуіравалі назаўтра ж. У маленькай беларускай вёсачцы Уласы, што знаходзілася ў сямі кіламетрах ад Чарнобыльскай станцыі, да таго часу прайшлі ўсе стадыі сустрэчы з бядой: нежаданне верыць – “Ат, ці мала дзе што ў свеце ўзрываецца!”; трывогу, што пасяліў у сэрцах шум вінтакрылай машыны, якая кружыла над палескай вёсачкай; страх, калі спынілі пасяўную і забаранілі выганяць кароў на пашу; безвыходнасць у той момант, калі ў вёску – праз пра тыдзень пасля аварыі! -- прыехалі забіраць дзяцей, каб адправіць у больш бяспечнае месца, бацькі ж іх заставаліся ў радыяцыі і невядомасці. І нарэшце – адчай Чырвонай суботы.

…Мама расказвала, што зранку яшчэ паспела пафарбаваць яйкі. Ніхто не ведаў, калі, дзе і як будзе заўтра адзначаць Вялікдзень, хто і з кім “пахрыстосуецца” – але пра тое, што заўтра – Пасха, зранку ў Вялікую суботу яшчэ памяталі…

А затым прыйшоў брыгадзір, і загадаў гнаць жывёлу да фермы – яе будуць адпраўляць у раён. Вывесці з хлява кароўку – карміцельку, сяброўку -- і адправіць немаведама куды – якая гаспадыня зможа гэта зрабіць без слёз? А карова ісці з двара не хоча – рвецца, уцякае ў хлеў. І калі нарэшце учарнеўшы аб перажыванняў апошніх дзён гаспадар і ўшчэнт сплаканая гаспадыня вывелі яе за веснічкі, з сумных вачэй жывёліны пакаціліся буйныя, амаль што чалавечыя слёзы, пакідаючы на мордзе дзве доўгія мокрыя сцежкі.

А потым быў бясконца доўгі і знясільваюча цяжкі дзень, калі грузілі на машыны жывёлу – калгасную, свойскую, і аўтамабілі, як вялікія вусені, пакідалі вёску.

Позна вечарам людзі вярнуліся дахаты – і толькі ўбачыўшы пафарбаваныя зранку яйкі, мама ўспомніла, што заўтра -- Вялікдзень. А тут… Хата не прыбраная, булкі не ўчыненыя, у царкву ў суседнюю украінскую вёску Красно, куды ўласоўцы звычайна выпраўлялі сваіх “пасланцоў”, каб пасвяцілі велікодныя яйкі і булкі для ўсіх аднавяскоўцаў, ніхто не збіраўся. Ды і што там, у Красне, ніхто не ведаў – гэтая вёска таксама ж знаходзіцца паблізу станцыі…

…А потым, калі пачалася Усяночная, калі ў цэрквах ужо вынеслі плашчаніцу, прайшлі хрэсным ходам вакол храма, калі гучала шматгалосае, але не чутнае ў маёй шматпакутнай вёсцы “Хрыстос уваскрос –Сапраўды уваскрос!”, у цёмныя вокны маіх аднавяскоўцаў зноў пастукаліся: збірайцеся! Аўтобус стаіць ля канторы, адпраўленне – праз гадзіну. З сабою нічога не браць, толькі грошы і дакументы, праз тры дні вернемся.

На досвітку 4 мая 1986 года, калі шчодрае велікоднае сонца гуляла ў небе, запальвала рознакаляровыя феерверкі на кожнай травінцы, лісточку, кветачцы, калі ўся прырода спявала гімн Уваскрэсламу Хрысту, мая вёска памірала… Памірала пад гул ад’язджаючага з вёскі аўтобуса з маімі аднавяскоўцамі, пад ціхі плач жанчын, што пазіралі на родныя прысады, якія ўсё больш аддаляліся, пад скавытанне пакінутых на прывязі сабак і кукарэканне пеўняў, якія спрабавалі разбудзіць паміраючую вёску, пад клёкат бусла, што вітаў са сваёй буслянкі новы дзень і новае жыццё – а прадавацца яго веснавой песні ўжо не было каму…

…Пасля таго самага сумнага чарнобыльскага Вялікадня ў маім жыцці было шмат “Святаў свят” – калі дакладней, то роўна трыццаць. Мы стараліся сустракаць іх з бацькамі, як і належыць – з фарбаванымі яйкамі, са смачнымі булкамі. А галоўнае -- з радасцю, што жыццё працягваецца, што мы дачакаліся вясны і Вялікадня – і можна радавацца, славіць Хрыста і жыццё, сесці ўсім разам за багаты стол, няспешна пагаманіць, пагуляць у біткі, пажартаваць.

Але заўсёды, нават у самы радасным і вясёлым святкаванні Пасхі быў прысмак горкага чарнобыльскага Вялікадня 1986 года…

Ніна РЫБІК