Асабістае
Чарнобыльскі
Вялікдзень
Святам святаў называюць Пасху. І з’яўляецца яна такой ва
ўсіх сэнсах.
Найперш --як сімвал Уваскрэсення Хрыста, якое дало ўсяму
чалавецтву надзею на збаўленне, выратаванне, дараванне.
А яшчэ -- як сімвал адраджэння, абуджэння ад зімовай
спячкі ўсяго жывога. Бо гэта таксама адраджэнне: уваскрэшанне травінкі, якая
восенню ўпала на зямлю, распласталася перад халодным сіверам; ліста, які
выпусціў са сваёй далонькі клапатлівую руку-галінку маці-дрэва – і панёс яго
вецер па свеце, кідаючы то пад цяжкія чаравікі прахожых, то ў брудную бездань
халоднай лужыны; яблыка, што наліўшыся, накрасаваўшыся, так і не спакусіла
сваім румяным бокам ніводнага мінака – і ўпала, знясіленае, ў высокую траву,
каб памерці незапатрабаваным… Але прыйшла вясна, выбліснула з-за абложных хмар,
якія, здавалася, запанавалі навечна, усёперамагаючае сонейка, умыў зямельку
жыццядайны веснавы дожджык – і вось яна,
надзея, уваскрэшанне, адраджэнне: плешчацца ў сініх вочках пралесак, усміхаецца
першай зелянінай кволага лісточка, што жвава выпырхнуў з туга спавітай
пялюшкі-пупышкі; разліваецца нябачнымі, але адчувальнымі хвалямі ў паветры,
прымушаючы без дай прычыны радавацца і ўсміхацца кожнага прахожага.
Зрэшты, чаму без прычыны? Дачакаліся ж, перазімавалі – і
вось, яна, Пасха Хрыстова, наша адраджэнне і ўваскрэшанне -- сустракайце!
Смерці няма – а ёсць жыццё вечнае!
Чырвонае яйка на зялёнай сакавітай траве ў аздабленні
першых вясновых кветак – гэта і ёсць сімвал Пасхі.
…І ўсё ж была ў маім жыцці, дакладней – у жыцці маіх
бацькоў іншая Пасха: з прысмакам атруты, з водарам трывогі, з прадчуваннем
бяды…
Трыццаць гадоў назад, у 1986 годзе, Вялікдзень прыпаў на
4 мая. Мінула дзесяць дзён пасля аварыі на Чарнобыльскай АЭС. Гэта ў Прыпяці,
горадзе энергетыкаў, людзей эвакуіравалі назаўтра ж. У маленькай беларускай
вёсачцы Уласы, што знаходзілася ў сямі кіламетрах ад Чарнобыльскай станцыі, да
таго часу прайшлі ўсе стадыі сустрэчы з бядой: нежаданне верыць – “Ат, ці мала
дзе што ў свеце ўзрываецца!”; трывогу, што пасяліў у сэрцах шум вінтакрылай
машыны, якая кружыла над палескай вёсачкай; страх, калі спынілі пасяўную і
забаранілі выганяць кароў на пашу; безвыходнасць у той момант, калі ў вёску –
праз пра тыдзень пасля аварыі! -- прыехалі забіраць дзяцей, каб адправіць у
больш бяспечнае месца, бацькі ж іх заставаліся ў радыяцыі і невядомасці. І
нарэшце – адчай Чырвонай суботы.
…Мама расказвала, што зранку яшчэ паспела пафарбаваць
яйкі. Ніхто не ведаў, калі, дзе і як будзе заўтра адзначаць Вялікдзень, хто і з
кім “пахрыстосуецца” – але пра тое, што заўтра – Пасха, зранку ў Вялікую суботу
яшчэ памяталі…
А затым прыйшоў брыгадзір, і загадаў гнаць жывёлу да
фермы – яе будуць адпраўляць у раён. Вывесці з хлява кароўку – карміцельку,
сяброўку -- і адправіць немаведама куды – якая гаспадыня зможа гэта зрабіць без
слёз? А карова ісці з двара не хоча – рвецца, уцякае ў хлеў. І калі нарэшце
учарнеўшы аб перажыванняў апошніх дзён гаспадар і ўшчэнт сплаканая гаспадыня
вывелі яе за веснічкі, з сумных вачэй жывёліны пакаціліся буйныя, амаль што
чалавечыя слёзы, пакідаючы на мордзе дзве доўгія мокрыя сцежкі.
А потым быў бясконца доўгі і знясільваюча цяжкі дзень,
калі грузілі на машыны жывёлу – калгасную, свойскую, і аўтамабілі, як вялікія
вусені, пакідалі вёску.
Позна вечарам людзі вярнуліся дахаты – і толькі ўбачыўшы
пафарбаваныя зранку яйкі, мама ўспомніла, што заўтра -- Вялікдзень. А тут… Хата
не прыбраная, булкі не ўчыненыя, у царкву ў суседнюю украінскую вёску Красно,
куды ўласоўцы звычайна выпраўлялі сваіх “пасланцоў”, каб пасвяцілі велікодныя
яйкі і булкі для ўсіх аднавяскоўцаў, ніхто не збіраўся. Ды і што там, у Красне,
ніхто не ведаў – гэтая вёска таксама ж знаходзіцца паблізу станцыі…
…А потым, калі пачалася Усяночная, калі ў цэрквах ужо
вынеслі плашчаніцу, прайшлі хрэсным ходам вакол храма, калі гучала шматгалосае,
але не чутнае ў маёй шматпакутнай вёсцы “Хрыстос уваскрос –Сапраўды уваскрос!”,
у цёмныя вокны маіх аднавяскоўцаў зноў пастукаліся: збірайцеся! Аўтобус стаіць
ля канторы, адпраўленне – праз гадзіну. З сабою нічога не браць, толькі грошы і
дакументы, праз тры дні вернемся.
На досвітку 4 мая 1986 года, калі шчодрае велікоднае
сонца гуляла ў небе, запальвала рознакаляровыя феерверкі на кожнай травінцы,
лісточку, кветачцы, калі ўся прырода спявала гімн Уваскрэсламу Хрысту, мая
вёска памірала… Памірала пад гул ад’язджаючага з вёскі аўтобуса з маімі
аднавяскоўцамі, пад ціхі плач жанчын, што пазіралі на родныя прысады, якія ўсё
больш аддаляліся, пад скавытанне пакінутых на прывязі сабак і кукарэканне
пеўняў, якія спрабавалі разбудзіць паміраючую вёску, пад клёкат бусла, што вітаў
са сваёй буслянкі новы дзень і новае жыццё – а прадавацца яго веснавой песні
ўжо не было каму…
…Пасля таго самага сумнага чарнобыльскага Вялікадня ў
маім жыцці было шмат “Святаў свят” – калі дакладней, то роўна трыццаць. Мы
стараліся сустракаць іх з бацькамі, як і належыць – з фарбаванымі яйкамі, са
смачнымі булкамі. А галоўнае -- з радасцю, што жыццё працягваецца, што мы
дачакаліся вясны і Вялікадня – і можна радавацца, славіць Хрыста і жыццё, сесці
ўсім разам за багаты стол, няспешна пагаманіць, пагуляць у біткі, пажартаваць.
Але заўсёды, нават у самы радасным і вясёлым святкаванні
Пасхі быў прысмак горкага чарнобыльскага Вялікадня 1986 года…
Ніна РЫБІК