Клава

Апавяданне

Клава спяшалася дахаты. Сёння была серада – а па серадах у іх традыцыйны “сеанс сувязі” з дачкой: яны звычайна размаўлялі ў скайпе раз, а калі пашанцуе, то і два – “рэзервовым” днём была нядзеля -- на тыдзень.

Яна хацела раней вырвацца з работы – галоўны рэдактар быў у адпачынку, і ніхто асабліва не кантраляваў, каб супрацоўнікі сядзелі “ад званка да званка”. Ды, як на тое, прыйшоў іх даўні няштатны аўтар, які даўно не заглядваў у рэдакцыю. Аказалася, што прычына на тое была вельмі ўважлівая: Іван Кузьміч, ветэран парцы, ездзіў адпачываць у санаторый. І зараз яму не цярпелася падзяліцца сваімі ўражаннямі і навінамі і распытацца пра ўсё, што адбылося за тыя тры тыдні, што яго не было, ў горадзе і ваколіцах. І, каб не пакрыўдзіць пажылога і, вядома ж, не моцна занятага чалавека, Клава мусіла, штохвіліны паглядваючы на гадзіннік, выслухоўваць яго віціеватыя кампліменты, выціскаючы з сябе ўсмешку, ківаць з разуменнем, калі ён жаліўся на распусных маладзіц, што не давалі яму праходу ў санаторыі, расказваць пра навіны рэдакцыі, дзе кожнага супрацоўніка Іван Кузьміч ведаў не толькі ў твар і па імені, але і па падрабязнасцях асабістага жыцця, якім ён цікавіўся найбольш. Калі ж стары графаман, які лічыў сябе непрызнаным геніем, вырашыў пачытаць ёй свае новыя вершы, напісаныя ў санаторыі, Клава ўзмалілася:

--Іван Кузьміч, даражэнькі, давайце іншым разам! Вы пакідайце, заўтра будзе Таісія Пятроўна, вершы – яе хлеб, яна ж загадвае літаратурнай часткай, я абавязкова ёй усё перадам. А яшчэ лепш -- прыходзьце ў пятніцу на пасяджэнне нашага літаб’яднання, там і падзеліцеся сваімі творчымі здабыткамі. А зараз, прабачце, я вельмі спяшаюся…

Іван Кузьміч пакрыўджана засунуў спісаныя ўборыстым почыркам аркушы ў кішэню. І, з’едліва ўсміхнуўшыся, пацікавіўся:

-Куды ж так спяшаешся? Кашку варыць, старых дзетак карміць?

Клава залілася чырванню, хацела адказаць старому графаману рэзка – даўно збіралася гэта зрабіць. Ды ў апошні момант спынілася: хай сабе... На чужы раток не накінеш хусцінку. Чым больш яна будзе апраўдвацца ці злавацца – тым больш яе будуць даймаць. Хай сабе пачэшуць языкамі!

Яна прыкусіла язык, з якога ўжо гатовы былі сарвацца злыя, абразлівыя словы, і ўсміхнулася:

--Не, сёння ў нас на вячэру сырнікі. Але ж і вы не затрымліваецеся, а то раптам Сяргееўна дзверы замкне, будзеце усю ноч люстэрку вершы чытаць, -- укалола ў адказ, хоць і не так злосна, як перш хацела,: хай ведае стары дон-жуан, што яго шашні, як і імя яго чарговай пасіі, вядомы ўсяму гораду не горш, чым падрабязнасці яе асабістага жыцця.

Пакуль заскочыла ў магазін за хлебам, кефірам і тварагом, пакуль усцягнулася на свой чацвёрты паверх – тэлефон у сумцы ўжо настойліва іграў “Танец з шаблямі”: дачка, відаць, не дачакалася, калі яна выйдзе ў скайп і хацела даведацца, дзе маці прападае.

Клава не стала адказваць на тэлефон – дорага! Кінуўшы сумкі, на хаду здымаючы туфлі, уключыла камп’ютар. Той, ледзь загрузіўшыся, адразу запішчэў пазыўнымі скайпа.

--Дзень добры, дачушка! – радасна націснула зялёную трубку на экране Клава.

--Мама, у цябе ўсё добра? -- замест прывітання спытала дачка. Родныя вочы на экране свяціліся трывогай, і ў Клавы зашчымела сэрца: з-за гэтага графамана прымусіла дзіця хвалявацца!

--Чаму цябе так доўга не было? -- дапытвалася Ала. -- Я званю, званю, хвалявацца ўжо пачала.

--Не перажывай, усё ў мяне добра, -- усміхнулася Клава. –На рабоце сёння затрымалася. Ужо дахаты збіралася, а тут адзін мясцовы пііт завітаў – ніяк было не выправадзіць. Аўтобус доўга чакала, у магазіне чарга -- вось і затрымалася. Ты не хвалюйся за мяне. Раскажы лепш, як ты? Што новага?

--Новага…-- дачка задумалася. – Ведаеш, навіны ёсць, -- усміхнулася на загадкава…

--Ой! – радасна войкнула маці. – Няўжо тое, пра што я падумала?—баялася яна ўслых прагаварыць сваю запаветную мару – каб не спалошыць, не сурочыць…

--Не ведаю, пра што ты падумала, мама, -- радасна засмяялася Ала, -- Але хачу табе паведаміць, што ты хутка станеш бабуляй.

Клава не змагла стрымаць слёзы.

--Ой, якой шчасце, дачушка. Я такая радая… Нарэшце! А які тэрмін?

--Дванаццаць тыдняў.

--І ты нічога мне не казала? Ах ты, малая нягодніца! Вось сустрэнемся – атрымаеш плескача.

--Не хацела раней тэрміну абнадзейваць – ці мала што. Зараз ужо ніякіх сумненняў, так што можна і сказаць, і парадавацца. А калі я атрымаю плескача? – гулліва пацікавілася Ала. І дадала больш сур’ёзна: -- Ты калі да мяне збіраешся прыехаць?

--Ой, не ведаю… -- разгубілася Клава. – Адпачынак я ўжо выкарыстала. Цяпер толькі наступнага года чакаць… Ну, можа, калі табе трэба будзе нараджаць, мяне пусцяць, хоць бы за свой кошт. А раней – наўрад ці.

--Які адпачынак, мама? Ты ўжо тры гады на пенсіі! Можаш адпачываць хоць кожны дзень і не трапаць нервы на рабоце. Кідай ты сваю работу і прыязджай да мяне.

--Ну, каб прыехаць да цябе, неабавязкова звальняцца, -- усміхнулася Клава. – Я ж табе кажу: вазьму адпачынак, чарговы ці за свой кошт, і прыеду, калі табе мая дапамога спатрэбіцца.

--Мама, мне твая дапамога будзе патрэбна не дзень і не тыдзень! Я хачу, каб ты прыехала да мяне назаўсёды, на пастаяннае месца жыхарства.

--Назаўсёды? --здзіўлена ўскінула бровы Клаўдзія. – Але ж, дзіця, што ж я там буду рабіць, у тваёй Італіі? Гэта ж табе там другая радзіма, а што я? Мовы не ведаю, людзей не ведаю…

--Мама, ты ведаеш мяне, ведаеш Антоніо, Беатрыс, Джавані – яны, дарэчы, заўсёды цікавяцца, калі ты прыедзеш. Ты будзеш ведаць сваіх унукаў. Ці ж гэтага мала? А мову, калі захочаш, вывучыш, сама не заўважыш, як і калі – у штодзённых стасунках гэта вельмі хутка адбываецца.

--Але, Алачка, -- Клава зразумела, што дачка не жартуе, і разгубілася. -- Як жа я кіну ўсё тут…

--Што табе кідаць, мама? Пенсію ты ўжо зарабіла – смешна казаць, якую: хлебная картачка, а не сродкі для жыцця. Кватэру можна прадаць. А не захочаш прадаваць – кватарантаў пусціш, хай капае капейчына на рахунак. Рэдакцыя твая без цябе не зачыніцца, павер… І графаманы нікуды не знікнуць, знойдуць новыя “вольныя вушы”. А захочаш з кім з сяброў пагаварыць, дык пры сённяшніх сродках сувязі можна хоць кожны дзень пляткарыць зранку да вечара, абы быў час і жаданне.

--А бацька? – пачала было Клава – і асеклася, убачыўшы, як перасмыкнуўся на экране манітора твар дачкі.

--Мама, які бацька?! – зазлавалася Ала. -- Ты пра каго зараз гаворыш? Калі ты маеш на ўвазе майго біялагічнага бацьку, то мушу нагадаць: ты сама паставіла ў маім пасведчанні аб нараджэнні прочырк у графе “бацька”! І з гэтым прочыркам у прамым і пераносным сэнсе я жыла ўсё сваё жыццё. Так што не трэба мне гаварыць пра бацьку!

--Але ж, дачушка… -- Клава хацела сказаць, што як бы там ні было, але бацька даў ёй жыццё, што ён клапаціўся пра яе, як мог і ўмеў – хай сабе і не так, як аб дзецях, што раслі ў яго законнай сям’і, што нельга быць такой жорсткай, асабліва зараз, калі ён хворы і нямоглы і не можа справіцца без старонняй дапамогі.

Але вочы набрынялі здрадніцкай вільгаццю, гатовай вось-вось праліцца, даўкі камяк падступіў да горла, і яна адчувала, што не зможа вымавіць ні слова: ёй не хацелася, каб дачка бачыла яе слёзы.

Але Ала і так усё зразумела – ці прачытала на яе твары, на якім усё, як звычайна, было напісана вялікімі літарамі.

--Мама, ты зноў плачаш? Не, ну я так больш не магу! – Ала ў роспачы ускінула рукі. -- Чаму, ну скажы ты мне: чаму ты плачаш? Табе яго шкада? Ты яго да гэтага часу любіш? Нават больш, чым мяне?

Клава маўчала…

--Ну хто, скажы мне -- хто нам гэты чалавек? – гарачылася Ала. -- Што, у мяне калі-небудзь быў бацька – сапраўдны, а не той, што цішком, каб ніхто не бачыў, піхаў ў пад’ездзе ў кішэню шакаладку ці, пракраўшыся, як злодзей, у нашу кватэру, гладзіў па галоўцы, пытаў пра справы і не чакаў адказу, бо спяшаўся зачыніцца з табой у спальні? Мама, ты не горш, чым я, ведаеш, што ў мяне ніколі не было бацькі -- абаронцы, памочніка, настаўніка, такога, якім ён заўсёды быў для сваіх Сашкі з Леначкай. Гэтаксама, як у цябе ніколі не было чалавека, за якім бы ты была ЗА МУЖАМ, – з прыціскам вымавіла Ала апошнія словы. -- Ты сваім шчасцем, можна сказаць, усім сваім жыццём дзеля яго ахвяравала – а зараз гатовая ахвяраваць тое нямногае, што табе засталося? Дзеля чаго, каго?

Завісла паўза. Клава не магла гаварыць, бо адчувала: варта ёй прамовіць хоць слова – і яна расплачацца.

Ала, здаецца. спрабавала супакоіцца.

--Ну добра, хай сабе ты клапоцішся пра майго бацьку – я магу дапусціць, што ты яго па-ранейшаму кахаеш, ці шкадуеш, ці, што хутчэй за ўсё, любіш свае ўспаміны пра тыя рэдкія моманты, калі была шчаслівай з ім. А яна, яго жонка -- яна табе хто, што ты аддаеш ёй час і сілы, якія я прашу аддаць мне?

--Яна – няшчасная жанчына… -- ледзь чутна, аднымі вуснамі, прагаварыла Клава.

Дачка яе не пачула – ці зрабіла выгляд, што не пачула, працягвала даводзіць сваю прагматычную кропку гледжання:

--Не хвалюйся, не прападуць яны без цябе: у дзяржаве ёсць сацыяльныя службы, якім належыць клапаціцца пра такіх, як яны. Мне ты патрэбная больш! Мама, я цябе прашу: прыязджай! Ты хоць пабачыш, адчуеш, як жывуць людзі, як можна жыць. Да таго ж мне вельмі патрэбная твая дапамога…

Слёзы нарэшце прарвалі рэдкую заслону веек і, змываючы някідкі макіяж, пацяклі па шчоках.

--Добра, дачушка, я падумаю, -- выціснула з сябе Клава, спрабуючы ўсміхнуцца -- і націснула кнопку адбою.

Амаль адразу ж камп’ютар зноў стаў выклікаць яе на сувязь дачцэ хацелася дагаварыць, пачуць ад маці больш пэўнае абяцанне -- але Клава закрыла ноутбук: не сёння, не зараз… Ёй трэба супакоіцца, сабрацца з думкамі. Вырашыць, што рабіць.

Яна і сапраўды вельмі патрэбна дачцэ – ды ёй і самой хочацца быць побач з Алачкай у гэтыя дні і месяцы, калі яна чакае свайго першынца: дапамагчы, падказаць, зрэшты, проста патрымаць за руку ці пагладзіць па галаве. А калі з‘явіцца малыш, то клопатаў хопіць усім: і ёй, і Але, і Антоніо.

Але ж ім, Генадзю і Ірыне, яна патрэбна больш! Яе моцная, прагматычная дачка справіцца з усімі выпрабаваннямі – ў гэтым можна не сумнявацца. Да таго ж побач з ёй – муж, Беатрыс і Джавані, якія любяць Алачку, як родную дачку – яны, канешне ж, дапамогуць, падтрымаюць. А гэтыя двое калек -- яны без яе дакладна прападуць. Канешне, іх адразу ж адправяць у дом састарэлых – а якое там жыццё, Клава добра ведала, не аднойчы рыхтавала адтуль матэрыялы.

У суседнім пад’ездзе, у трохпакаёвай кватэры на другім паверсе яе даўно чакалі: у Генадзя ўжо, напэўна, скончыліся цыгарэты і ён мітусіцца на сваёй калясцы ад аднаго акна да другога як паранены звер. Ірына не зводзіць вачэй з дзвярэй у чаканні, калі клапатлівыя рукі былой саперніцы яе абмыюць, павернуць, перасцелюць. “Пачакаюць!” -- хліпнула носам Клава -- і кінулася на ложак. Яна нарэшце дала волю слязам, што доўга збіраліся на донцы душы – і зараз прарваліся…

Калі б нехта, як толькі што Ала, стаў дапытвацца, чаму яна плача, Клава, напэўна, не змагла б адказаць.

Балела сэрца за даччыную справядлівую жорсткасць і еўрапейскую прагматычнасць: нахапалася там, у сваёй Італіі, эгаізму… Было крыўдна, што Ала са сваім юначым максімалізмам яе не разумее, не хоча нават паспрабаваць зразумець. Зрэшты, яе ніхто не разумее – ні калегі, ні суседзі, ні сябры, ні гэты графаман Кошкін... Ды што там – яна сама сябе не можа зразумець: чаму, навошта даглядае нямоглую старасць былога палюбоўніка і яго жонкі?

Клава шкадавала сябе. Ала мае рацыю: жыццё коціцца на схіл – а што яна бачыла? Шчаслівыя не тое што дні – хвіліны па пальцах пералічыць можна. Пагарджала сабой за сваю мяккацеласць: яна ізноў ахвяруе сваімі інтарэсамі дзеля іншых, думае не аб тым, каб лепш было ёй і яе дзіцяці, а пра пачуццё абавязку перад чужымі, па сутнасці, людзьмі.

Галасіла і малаціла кулакамі падушку ад злосці на Генадзя: ён, гад, усё жыццё трымаў яе, як птушку за крыло: і ў гняздо сваё не запрашаў, і на волю не адпускаў. І зараз не адпускае!

Размазвала па шчоках слёзы шкадавання да яго жонкі. Божа, як яна яе ненавідзела некалі! Усімі фібрамі душы жадала, каб з ёй нешта здарылася – і тады яе каханы Геначка будзе толькі яе, ніхто і нішто не перашкодзіць іх шчасцю. І вось здарылася: інсульт, параліч – і Клава два разы на дзень бяжыць, каб абмыць і накарміць саперніцу, з якой ім ужо больш няма чаго дзяліць – хіба што гора…

Нагаласіўшыся, жанчына паднялася, памылася, зноў прыпудрыла шчокі і падфарбавала вейкі – не хапала яшчэ, каб яны бачылі, што яна плакала! – і пайшла на кухню замешваць абяцаныя сырнікі.

Ххх

Нашмат пазней, чым звычайна, яна зайшла ў суседні пад’езд, паднялася на другі паверх і адамкнула сваім ключом абабітыя падраным дзерманцінам дзверы. “Трэба было б хоць касметычны рамонт тут зрабіць, -- падумала мімаходзь – зрэшты, як і кожны дзень. – Але каму гэтым займацца, за якія грошы?”

Генадзь ужо выруліў сваю каляску ў вітальню – напэўна, пачуў шоргат ключа ў замку. Ці ўгледзеў яе ў акно? А мо і ўвогуле стаяў тут з шасці гадзін, чакаючы яе?

--Пазней не магла прыйсці? – буркнуў незадаволена. – Цыгарэты прынесла? Вушы ўжо папухлі.

--Нічога, не памрэш без гэтай атруты, -- падала яна яму пачак. – А калі табе нешта не падабаецца, то магу ўвогуле не прыходзіць – не наймалася.

Чыгункоў замоўк – зразумеў, што Клава не ў гуморы. Ці вельмі спяшаўся закурыць: выруліўшы ў кухню, зацягнуўся і выпусціў у расчыненую фортачку густы струмень дыму, прыжмурыўшыся ад задавальнення.

--І што за радасць – труціць сябе, -- як звычайна, буркнула Клава, выстаўляючы на стол і ў халадзільнік слоікі, бутэлькі, кантэйнеры. –Табе ж дактары забаранілі курыць.

--Шмат яны ведаюць, твае дактары, -- агрызнуўся Генадзь.

--Адзін ты ўсё ведаеш, -- не засталася ў даўгу Клава. – Таму і сядзіш у інваліднай калясцы са сваім вялікім розумам.

--А то ты не ведаеш, чаму я застаўся без ног! Чарнобыль ва ўсім вінаваты.

--Ага, давай усё валіць на Чарнобыль! А тое, што ты цыгарэту з зубоў не выпускаеш, ні пры чым.

--Слухай, ты што, маралі мне прыйшла чытаць? – узлаваўся Генадзь. – То можаш валіць дахаты!

--Ну канешне, ты сваю соску атрымаў – табе ўжо нічога не трэба, -- не звяртаючы ўвагі на яго словы – яна і не такое ад яго чула, Клава паставіла на паднос талерку з гарачымі яшчэ сырнікамі, наліла ў шклянку малако.

– Як яна сёння? -- спытала зусім іншым тонам.

Генадзь, нібы і не іскрыла паміж імі толькі што перапалка, адказаў спакойна, нават лагодна:

--Ды як заўсёды… Ляжыць, маўчыць. І гэта ўжо шчасце! – паспрабаваў нават пажартаваць

--Вось сам ляжаш ды змоўкнеш – будзеш ведаць, што гэта за шчасце, -- злосна зыркнула на яго Клава.

Чыгункоў папярхнуўся дымам:

--Ціпун табе на язык! Яшчэ прыгаворыш, ведзьма!

Адчыніўшы дзверы спальні, Клава, як і кожны раз, спатыкнулася аб гарачы позірк Генадзя, які свідраваў кожнага, хто пераступаў парог спальні, з супрацьлеглай сцяны, з аўтапартрэта: Чыгнукоў быў даволі прыстойным мастаком, яго персанальныя выставы ладзіліся нават у сталіцы, многія карціны разышліся па прыватных калекцыях, нават за мяжу. Некалі прыпяцкіх пейзажаў вісела ў Клавінай кватэры. А дома засталіся толькі тры сямейныя, якія віселі ў спальні.

На гэты раз Клава затрымала позірк на партрэце каханага даўжэй, чым звычайна. З-пад густой шавялюры чорных, па-цыганску кучаравых валасоў цёмнымі, як прыпяцкая завадзь, вачыма прапальваў сэрца наскрозь, зазіраў у самыя патаемныя куточкі душы той самы Гена, якога яна некалі так моцна, да паралічу думак і пачуццяў, кахала, ад якога, насуперак усім і ўсяму, нарадзіла дачку.

…Тады, у партыйныя часы, гэтае сваявольства ёй дорага каштавала: з членаў КПСС яе, распусніцу, з ганьбай выключылі. Хацелі нават звольніць з рэдакцыі, куды яна за тры гады да таго прыехала працаваць па размеркаванні пасля заканчэння журфака – і ледзь не адразу, калі пісала рэпартаж з выстаўкі Чыгнункова, спатыкнулася аб гэтыя вось чорныя гарачыя вочы. “Не можа ў раённай газеце, органе райкама партыі, працаваць чалавек, які вядзе распусны лад жыцця!”, -- крычаў загадчык аддзела прапаганды і агітацыі – ды так, што яго смешныя круглыя акуляры падскоквалі на носе. Клава не магла стрымаць саркастычнай усмешкі: калі яе “цікавае становішча”, якое ёй удавалася маскіраваць амаль да дэкрэтнага адпачынку, вытыркнулася з-пад сукенкі круглым калабком, гэты самы “прапагандыст” вельмі доўга дапытваўся, ад каго ж яна чакае дзіця – гэта яго цікавіла найбольш. “Калі ў акулярах народзіцца, людзі скажуць”, – весела нагадала яму Клава пра колішнія настойлівыя заляцанні – і гэтай насмешкі, а мо яе колішняй рэзкай адмовы, галоўны прапагандыст раёна дараваць ёй не мог.

Тады, на бюро райкама партыі, дзе разглядалася яе асабовая справа, за Клаву заступіўся рэдактар, які даваў ёй рэкамендацыю ў партыю.

--Давайце ўжо ўсіх звольнім! У кожнага хоць нешта, ды знойдзецца. А працаваць хто будзе? Можна падумаць, да нас кожны год выпускнікі са сталіцы прыязджаюць, тым больш – затрымліваюцца. А Клава – свая дзяўчына, нікуды не ўцячэ. Ну, апяклася, не яна першая, не яна апошняя, -- ціснуў на членаў бюро сваім аўтарытэтам Андрэй Арсенцьевіч.

Дзіўна, але рэдактара падтрымаў першы сакратар райкама, немалады мажны мужчына з адначасова строгім і добрым позіркам мудрых вачэй.

--За юначую памылку мы дзяўчыну ўжо дастаткова пакаралі, -- абсек ён прапагандыста. – Варта было б зняць скуру з таго, хто давёў яе да ганьбы, але раз не прызнаецца, то няхай сама адказвае. Але не трэба перагінаць палку. Не звальняць з работы трэба тых, хто аступіўся, а выхоўваць, таварыш Карась! А вам толькі б шашкай махаць!

--Ёй яшчэ дзіця гадаваць – што яна будзе рабіць без работы? – дадаў кіраўнік раёна ужо зусім па-бацькоўску, і Клава апусціла галаву, каб не ўбачылі, як набрынялі вільгаццю яе вочы. -- А журналістка яна добрая, старанная, таленавітая – хай працуе. Не ў аддзеле партыйнага жыцця, вядома, – але сельгасаддзел, думаю, пацягне.

--Але ў будучым каб такіх рэчаў сабе не дазваляла! – строга папярэдзіў ён Клаву на развітанне. –Раённая газета – тое ж, што партыя, выпадковую памылку дараваць мы можам, але калі гэта паўторыцца – у даяркі пойдзеш, зразумела? Ды і то не ў лепшы калгас…

Клава, праглынуўшы слёзы сораму, крыўды і ўдзячнасці, кіўнула – і куляй вылецела за дзверы.

…Побач з аўтапартрэтам маладога Чыгункова вісела карціна, з якой усміхалася юная прыгожая дзяўчына: залацістыя матчыны валасы рассыпаліся па плячах, у вачах дрыжэла смяшынка… Лена, апошняя надзея, самая вялікая любоў і самы нясцерпны боль Генадзя і яго жонкі, памерла пры родах. Нованароджаную дачушку-першынца забраў зяць-палесцінец -- і з таго часу яны нічога не чулі ні пра Саіда, ні пра ўнучку, якая таксама ці то не ведае, ці то не хоча ведаць пра беларускіх бабулю з дзедам: васямнаццаць гадоў мінула – а ад яе ні слыху, ні духу…

А з другога боку ад бацькі вісеў павялічаны фотаздымак Сашы, сына, зроблены на выпускным вечары. Закончыўшы школу з залатым медалём, хлопец вырашыў штурмаваць Маскоўскі універсітэт. Бацька ў Гомелі праводзіў яго на маскоўскі цягнік – і больш яго ніхто ніколі не бачыў… Пошукі не далі ніякага выніку, хоць Генадзь падключыў усіх, каго можна было і каго нельга: Саша нібы ў паветры растварыўся. Бацькі, адчувала Клава, да гэтага часу чакаюць сына, у глыбіні душы не вераць, што яго няма. Хоць, калі б быў жывы, даў бы аб сабе якую вестачку…

Клаве не хацелася пераводзіць позірк на другую сцяну, дзе вісела яшчэ адна карціна Чыгункова – “Партрэт жонкі мастака”. Але гэта было немагчыма: карціна вісела над ложкам Ірыны. Вялікія вочы прыгожай жанчыны ў квяцістым сарафане на карціне, здаецца, чэрпалі сінь са сціплага букеціка валошак, якія яна трымала у руках. Ірына сядзела ў лугавым разнатраўі і трошкі ўстрывожана глядзела з палатна. “Адпачываць ён вазіў нас у адны і тыя ж мясціны, на сваю любімую Прыпяць,” – у каторы ўжо раз з болем зазначыла Клава, слізгануўшы позіркам на чубчыку іўняку, у якім так соладка ім любілася некалі, у мінулым жыцці, па блакітна-шэрай гладзі ракі, на супрацьлеглым беразе якой жаўцела стромкая выспа з кропкамі ластаўчыных гнёздаў і адзінокай сасной на макаўцы.

Гэтую жанчыну з партрэта яна некалі ненавідзела так моцна, як можна ненавідзець крыніцу свайго няшчасця, жадала ёй усялякіх бед… А гэтая здань, што зараз ляжыць на ложку пад партрэтам – яе можна толькі шкадаваць… Тыя ж блакітныя напружана-устрывожаныя вочы, толькі пабляклыя, замутненыя няспынным болем і пакутай, глядзелі на яе з ложка…

“Маіх партрэтаў ён ніколі не маляваў”, -- кальнула сэрца даўняя крыўда.

Але яна тут ж прагнала яе: “Знайшла чаму зайздросціць! Вунь яна, жонка мастака, ляжыць сёння, як гародніна, пад сваім партрэтам, і чакае, пакуль былая саперніца, якую яна ўсё жыццё ненавідзела не менш, чым я яе, прыйшла, накарміла і памыла яе. А я магу заўтра паехаць да дачкі ў Італію – маю поўнае права, і тады карміць і мыць яе не будзе каму!”

Магчымасць салодкай помсты соладка кальнула сэрца – але Клава не дазволіла сабе паказаць гэта. Паставіла на нізенькі столік паднос з вячэрай, зняла сурвэтку.

--Добры вечар, Ірына Аляксандраўна, -- як мага больш прыветліва прывіталася. – Як сёння пачуваецеся? – спытала дзеля прыліку, не чакаючы адказу: яе падапечная пасля перанесенага інсульту вось ужо тры гады ляжала пластом, не могучы ні паварушыцца, ні загаварыць. Ды і без слоў было бачна, што пачувалася яна гэтак жа, як і ўчора, і пазаўчора: крышку рухала левай рукой – правая плеццю ляжала побач. Гаварыць не магла, толькі нешта мычала – і па інтанацыі гэтага мычання, ды яшчэ па яе вачах, якія адны сведчылі, што жонка Генадзя ўсё разумее і адчувае, Клава навучылася адрозніваць, чаго хоча Ірына: падзякаваць, нешта папрасіць, выказаць незадаволенасць.

--Ну вось, зараз павячэраем, -- прыгаворваючы, яна прыўзняла жанчыну, падапхнуўшы пад спіну падушкі, пасадзіла яе ямчэй. Стала ламаць на дробныя кавалачкі сырнікі і класці ў рот падапечнай, раз-пораз падносячы шклянку з малаком. Хворая адкрывала рот, жавала, глытала…

--Вось і добра, -- Клава выцерла вусны Ірыны сурвэткай, калі тая адвярнулася ад чарговай порцыі. –На сёння хопіць. А зараз памыемся -- і спаць…

На вачах у Ірыны выступілі слёзы – Клаве падалося, што яна зразумела, аб чым толькі што думала жанчына, разглядваючы карціны на сценах…

--Ну годзе ўжо, годзе, -- пагладзіла яна колішнюю саперніцу па сівых валасах. – Усё будзе добра, -- паўтарыла яна зашмальцаваныя словы, разумеючы, што нічога добрага ўжо не будзе – і ведаючы, што жанчына ў ложку гэта таксама ведае.

Клава спрытна, спрактыкаванымі рухамі абмыла Ірыну, насуха яе выцерла, надзела свежы памперс, расправіла прасціну.

--Ну ляжыце, адпачывайце, -- зноў пагладзіла яна сухую руку. – Дабранач!

Але Ірына не адпускала яе далонь...

--Што яшчэ? – затрымалася Клава. – Што-небудзь не так? Муляе дзе? Ці чаго хочаце?

Ірына глядзела на яе вільготнымі вачамі і мычала ўдзячна.

--Ну-ну, не трэба, -- мякка вызваліла руку Клава.

І пайшла на кухню, дзе Генадзь ужо заварыў два кубкі гарбаты: моцную чорную, амаль што чыфір, – для сябе, зялёную з лімонам – для Клавы.

Іх штодзённыя вечаровыя размовы сталі традыцыяй – Клава не раз лавіла сябе на думцы, што, калі б у суседнім пакоі не ляжала паралізаваная Ірына і на сценах там віселі іншыя партрэты – яе і Алачкі, то гэта была б ідылічная сямейная вячэра шчаслівай сямейнай пары, пра якую яна заўсёды марыла: сумеснае вечаровае чаяпіцце з сушкамі і пернікамі, размовамі пра мінуўшы дзень, пра планы на наступны.

Яна ўселася зручней у мяккім фатэлі, выцягнуўшы ногі, сербанула гарбату гучна, насуперак этыкету – так ёй здавалася смачней – і заплюшчыла вочы: нарэшце гэты доўгі і цяжкі дзень заканчваецца…

--Ну, як справы? Як дзень прайшоў? – спытаў Генадзь, калі ўбачыў, што яна крыху адтаяла.

--Ды ўвогуле звычайна, -- паціснула плячыма Клава. –Ездзіла на раён – ўшанаванне перадавікоў у сельскім клубе праводзілі. Яшчэ і жанчынку з цікавым лёсам знайшла, ёсць пра што напісаць. Думала, адпішуся сёння, ды пад вечар прыцягнуўся Кошкін. Ён толькі з санаторыя вярнуўся – ну і загрузіў сваімі навінамі. А потым яшчэ і вершы кінуўся чытаць – гэтага я ўжо вынесці не змагла, уцякла.

--А чаго гэта ён цябе слухачом сваіх вершаў выбраў? – у голасе Чыгункова пачуліся дрэнна схаваныя ноткі рэўнасці.

--Ты што, раўнуеш? – засмяялася Клава. – Пазнавата ўжо, даражэнькі…

--Ну, мне, можа, і пазнавата -- а ты ў мяне маладзіца хоць куды! Так што вуха трэба востра трымаць: які-небудзь старпёр запраста можа зманіць, не паспееш і вокам міргнуць.

--Ёсць каму зманьваць і апроч старпёраў…

--Ты гэта аб чым? – насцярожыўся Чыгункоў.

Клава памаўчала, разважала: гаварыць ці не?

--З Алай сёння размаўлялі… -- рашылася нарэшце.

--І што? Як яна там?

--Як заўсёды, цудоўна.

Памаўчаўшы, дадала:

--У Італію да сябе запрашае.

--Цудоўная прапанова! – узрадаваўся Генадзь. -- Чаму б табе не з’ездзіць, не паплёскацца ў Міжземным моры? Мы тут тыдзень-другі самі справімся, папрашу каго-небудзь з сяброў дапамагчы.

--Ага, яны дапамогуць -- цыгарэт табе прынесці ды піва. А Ірыну хто карміць, абмываць будзе, памперсы ёй мяняць?

--Знойдзецца каму! У крайнім выпадку я сам пакармлю і памыю. А табе трэба адпачыць.

--Ты не зразумеў, Гена, -- паставіла пусты кубак на стол Клава і паглядзела Чыгункову ў вочы. – Ала мяне не на адпачынак кліча, не на тыдзень і нават не на месяц. Яна прапаноўвае прыехаць да яе назаўсёды, жыць. Яна чакае дзіця, і ёй патрэбна матчына дапамога.

Генадзь, здаецца, анямеў. Ён моўчкі круціў у руках цыгарэту, якую забыўся прыкурыць.

--А ты? – спытаў ён пасля паўзы, якая доўжылася, здавалася, цэлую вечнасць.

--Што –я? – вынырнула з задумення Клава.

--Што ты вырашыла?

--Пакуль нічога, -- паціснула яна плячыма. –Абяцала падумаць.

--Ды што тут думаць? -- стаў гарачыцца Генадзь. – Каму ты там патрэбна, у той Італіі? Хто цябе там чакае?

--Дачка мяне там чакае, даражэнькі! Наша з табою дачка. І, спадзяюся, я буду патрэбная нашым з табою ўнукам.

--А то ты не ведаеш, што дачцэ і ўнукам ты патрэбная, пакуль маладая ды здаровая, а яны -- малыя. А вырастуць дзеці – і станеш ты для іх абузай. Што, мала такіх гісторый у тваёй журналісцкай практыцы было? І што потым будзеш рабіць у чужой краіне, сярод незнаёмых людзей? З кім сябраваць, гаварыць, маўчаць, чай піць?

--Ды хоць бы з табой, -- усміхнулася Клава. -- Асвоіш нарэшце камп’ютар, навучышся выходзіць у скайп – і будзем з табой сварыцца і мірыцца дзень пры дні, як і тут.

--Які, на халеру, камп’ютар! Нібы ты не ведаеш, што я без цябе і месяца не пражыву! – стукнуў кулаком на падлакотніку крэсла Генадзь. -- Не кажучы ўжо пра Ірыну…

--Нічога, прыдумаеце нешта. Знойдуцца жадаючыя у абмен на кватэру дагледзець вас.

--На кватэру жадаючыя знойдуцца. А даглядаць – наўрад ці, -- пакруціў галавой гаспадар, акінуўшы позіркам абшарпаныя шпалеры і абадраную падлогу.

--Ну то ў дом састарэлых пойдзеце – і там людзі жывуць, -- махнула рукой Клава.

--А то ты не ведаеш, што жыць і дажываць – дзве абсалютна розныя рэчы, -- апусціў галаву Генадзь.

--Можна падумаць, вы тут жывяце, як у раі!

--У раі -- не ў раі, але ж у сваёй хаце. Тут кожная рэч – мая, да драбнічкі знаёмая, да апошняй трэшчынкі – родная. Гэтая мая прадаўленая канапа, на якой я люблю прылегчы днём – і нідзе больш не магу заснуць. Мае кніжкі, мае вуды… Ды я ў ванную вады напушчу, кручок закіну – і шчаслівы: Прыпяць сваю бачу! Гэты вось кубак, што Алачка некалі для мяне распісала, гэты звязаны тваімі рукамі швэдар – куды ўсё гэта падзець? На памыйку выкінуць? І тыя партрэты, што ў спальні, таксама? – голас у Генадзя сарваўся на крык і задрыжэў.

--Не крычы – Ірына пачуе, -- Клаве не хацелася, каб жанчына ў спальні пачула іх спрэчку, а тым больш – зразумела, аб чым яна.

Генадзь паслухмяна, што здаралася з ім рэдка, прыцішыў голас:

--Ты мяне хоць на раз на тыдзень на вуліцу вывалачэш, па гораду пакатаеш – свежым паветрам падыхаць, паглядзець, што ў свеце дзецца.

--А там кожны дзень вывозіць будуць!

--Хто?!! Каму я там буду патрэбен? – адчувалася, што Генадзь ужо неаднойчы абдумваў выказаную Клавай перспектыву, і яна яго моцна палохала. – Ды я са сваім характарам праз тыдзень перасваруся з усімі, пачынаючы ад галоўнага ўрача і заканчваючы суседзямі па палаце.

--Ну вось, памяняеш нарэшце характар, -- горка ўсміхнулася Клава. –Калі ў маладосці не знайшлося таго, хто б табе рогі паабломваў, то мо хоць на страсць знойдзецца.

--Не спадзявайся, не знойдзецца… Хіба што такі чорт, як я, трапіцца, -- буркнуў Чыгункоў.

І прывёў, як яму падалося, “казырны” аргумент:

--А пра Ірыну і гаварыць няма чаго – ніхто яе не дагледзіць так, як ты.

Але ліслівы “козыр” меў зваротны эфект – Клава ўзвілася, бы яе вараткам абдалі.

--Ну канешне, табе ж Ірына заўсёды была даражэй, чым я, -- свісцячым шэптам, ад якога ішоў мароз па скуры, звузіўшы ад застарэлай рэўнасці вочы, кідала яна праз стол Чыгункову. -- Для цябе ж усё жыццё, і тады, і цяпер, галоўным было, каб Ірыне было добра. А ці лёгка мне кожны дзень з сумкамі цягацца, на два дамы жыць, вас карміць, паіць, абмываць, мыць, прыбіраць – на гэта табе напляваць! Ну канешне ж, Клаўка – вясковая ламавая кабылка, на якую колькі ні нагрузі -- усё выцягне, не тое, што твая інтэлігентка ў трэцім пакаленні. Думаеш, мне лёгка кожны дзень матацца на работу, з работы, у магазін, прыдумваць, што вам прыгатаваць, памятаючы, што ў цябе хворы страўнік, а Ірыне трэба ўсё мяккае, працёртае? Думаеш, у мяне нічога не баліць? Калі я на трынаццаць гадоў за цябе маладзейшая, то гэта яшчэ не азначае, што я здаровая. І мяне болькі даймаюць – але за вамі ні палячыцца толкам няма калі, ні ў санаторый з’ездзіць, кожны дзень, хочаш ці не, баліць ці не, трэба падымацца, гатаваць вам снеданне, абед і вячэру, затым ляцець на работу, там нервы рваць.

--Дык кідай ты тую работу, -- паспрабаваў патушыць пажар Генадзь. – Навошта яна табе? Што мы, на тры пенсіі не пражывём?

--З якога гэта часу ты нашы пенсіі аб’яднаў? – аслупянела Клава. -- Вы на свае, можа, і пражывяце, а мне цяжкавата будзе: у мяне таксама халадзільнік працуе, тэлевізар час ад часу ўключаецца, машынка бялізну мые – у тым ліку і вашу…

--Але ж я даю табе грошы… І кватэра гэтая, калі нас не стане, дастанецца Алачцы -- яна ж зараз адзіная мая спадчынніца. А значыць, табе...

--А на халеру ёй гэтая твая панельная хрушчоба, калі ў яе ў Італіі дом на беразе мора? – засмяялася Клава. – І мне яна не трэба: не такая я тоўстая, каб адразу пяць пакояў займаць. Дай бог мне са сваёй кватэрай уладкавацца. А грашамі ты мяне не папракай -- ты даеш іх на свае цыгарэты і прадукты. Можаш і не даваць – я не прашу! Знайдзі якую іншую дурніцу, якая будзе вас за гэтыя грошы глядзець!

--Ну што адразу заводзішся! – стараўся супакоіць Клаўдзію Чыгункоў. -- Я ж табе не пра грошы гавару, а пра тое, што не варта табе ехаць у тую Італію.

--Чаму ж гэта? Чаму мне са сваёй дачкой і ўнукамі павінна быць горш, чым з вамі, чужымі людзьмі? Растлумач, калі зможаш!

--Клава, ну якія мы чужыя? Мы ж усё жыццё – разам, сталі за гэты час радней родных, – ён накрыў яе далонь сваёй рукой, затым паднёс да вуснаў і стаў пяшчотна цалаваць кожны пальчык.

Раней кожны яго дотык дзейнічаў на яе, як гіпноз: яе працінала бы токам, яна станавілася цалкам падуладнай яго словам, голасу, магнетызму вялікіх чорных вачэй: усё, што ён гаварыў пасля гэтага, было правільным і адзіна магчымым.

Цяпер жа не спрацавала – Клава, не адымаючы рукі, насмешліва назірала за яго рухамі. А калі ён перацалаваў усе пальцы, вызвалілася:

--Усё, мілы, скончыліся твае чары. Больш не працуе… Ірачцы сваёй ідзі ручкі цалуй – мо хутчэй паправіцца.

--Клава, не пачынай! – Генадзь таксама пачаў заводзіцца.

--Чаму ж? Ты кажаш, мы ўсё жыццё разам? Не, даражэнькі, не разам -- а побач! А разам ты быў са сваёй Ірынай.

--Клава, ты ж ведаеш, што я заўсёды кахаў толькі цябе!

--Канешне! Мяне кахаў -- а жыў з ёю…

--Ну не мог я іх пакінуць! Спачатку дзеці малыя былі… Потым Сашка прапаў – ты можаш уявіць, якое гэта гора для маці? Кінуць яе ў той час – усё роўна, што нож у спіну ўваткнуць. А калі Лена захварэла і памерла, а зяць унучку за мяжу звёз, яна зусім адна засталася. Разумееш, што гэта такое – быць аднаму ў свеце? Калі б я яе пакінуў, яна б налажыла на сябе рукі – не раз спрабавала. Як жыць, трымаючы такі груз на сжрцы – ты можаш сабе ўявіць?

--Ну канешне, Ірынка б не вытрывала – яна ж слабая, ёй патрэбна падтрымка. Гэта Клава ўсё вытрымае – і ганьбу, і смяшкі, і выключэнне з партыі, і адной дзіця выхоўваць. Тут у цябе былі дзеці – а я байстручку ў прыполе прынесла? – Клава зазлавалася не на жарт.

--Але ж я прызнаў Алу сваёй дачкой!

--Прызнаў? Мо ты яшчэ ўспомніш, калі? Калі яна падрасла – і ўсе, нават твая Ірына, убачылі, што Ала – твая копія, нават аналізы на бацькоўства рабіць не трэба, дастаткова паглядзець на вашы фотаздымкі ў адным узросце. Калі Ірына сказала Сашу і Лене, што Ала – іх сястра, толькі тады ты афіцыйна прызнаў яе сваёй дачкой.

--Але я заўсёды дапамагаў вам!

--Хай бы ты дапамагаў Ірыне – хоць усе грошы да капеечкі аддаваў, -- апусціла галаву Клава. -- А жыў – з намі. Каб у нашай дачкі быў сапраўдны, а не вечаровы, патаемны бацька. Каб ён хадзіў да яе ў садок на ранішнікі, праводзіў у школу, правяраў вечарам урокі. Ты думаеш, ёй лёгка было: ведаць, што ты яе бацька – і не мець права падысці, абняць, прытуліцца? А мне – ці лёгка? А ты, ты… Ах, у Ірыны гіпертанічны крыз – спяшаюся дахаты. Ах, у Сашкі выпускны – я не магу паехаць з вамі ў адпачынак. Ах, у Леначкі паднялася тэмпература – трэба бегчы за лякарствам. Цябе ніколі не хвалявала, якая тэмпература і якія адзнакі ў Алы – для гэтага існавала Клава. І дзе сёння яны ўсе, над кім ты тросся, з-за каго мы з Алай усё жыццё былі адны? Калі б не я, то даўно згніў бы ў гэтай кватэры – і ты сам, і твая далікатная жонка! – кідала Клава ў твар Чыгункову рэзкія, крыўдныя словы, якія білі пад дых, па самых балючых месцах, нібы хацела справакаваць яго на чарговы скандал, абразы, можа, нават рукапрыкладства – і тады б усё вырашылася само па сабе, і не трэба было б ёй рваць сэрца на часткі, прымаючы невыносна цяжкае рашэнне.

Але Генадзь не павёўся.

--Ты ж памятаеш – я хацеў перайсці жыць да цябе. Нават перайшоў… -- сказаў ён амаль што пяшчотна.

Але гэтая пяшчота заводзіла Клаву яшчэ больш.

--Ну канешне – перайшоў! Помніш, калі і чаму? Магу нагадаць: гэта здарылася, калі ў мяне нарэшце з’явіўся чалавек, якому было напляваць на маё мінулае, які хацеў са мной ажаніцца, удачарыць Алу. Тады ты раптам успомніў, што ты мяне кахаеш, што Ала – твая дачка, што ты хочаш усё жыццё быць з намі. Прызнайся – ты ж спецыяльна падстроіў тое наша развітальнае спатканне ў парку, той пацалунак на лавачцы, так? Ты хацеў, каб Толік усё ўбачыў і кінуў мяне. Так, тады ты на цэлы месяц перайшоў жыць да нас – і я амаль што паверыла, што таксама маю права на шчасце, што ты нарэшце мой, што ў Алачкі будзе бацька. А потым Ірыну тэрмінова паслалі на пазачарговыя курсы -- акрамя яе, нікому не трэба было павышаць кваліфікацыю. Я нават ведаю, хто пра гэта паклапаціўся. І табе давялося вярнуцца дахаты, каб глядзець дзяцей…

--А потым ты ўстроіла абсалютна непрыстойную сцэну, скандал на ўвесь двор, пасля якога я не мог да цябе вярнуцца. Не паказваць жа ўсім, што нейкая базарная баба з дыпломам журналісткі мае нада мной уладу… -- парыраваў Чыгункоў.

--Але гэта не перашкодзіла табе ўпотайкі вечарамі прыходзіць да гэтай бабы і заставацца ў яе да ранку! Дарэчы, у Італіі, кажуць, такія базарныя бабы, што ўстройваюць скандалы пасярод вуліцы – самае тое! Там я буду сваёй. Можа, нават якога макаронніка падчаплю на старасць гадоў, стану сіньёрай Клаўдзеяй.

--Ты ж казала, што яшчэ нічога не вырашыла, -- пасля паўзы нагадаў Генадзь, баючыся, што зараз яна скажа: не, я ўжо усё вырашана.

--Так, не вырашыла, -- шчыра прызналася Клава. – Хоць, па праўдзе кажучы, сама не разумею, чаму вагаюся.

--Я магу табе падказаць, -- усміхнуўся Генадзь. -- Таму, што ўсё жыццё ты кахала мяне – і толькі мяне. Гэтаксама, як і я цябе. Мы з табой – з аднаго цеста, у адной гарачай вадзе купаныя. Жыць адно без аднаго не можам, а разам – грымучая сумесь. Каб сышліся, то, пэўна, пазабівалі б адно аднаго.

--І нават калі б ты не паддалася на маю правакацыю – так, гэта я падстроіў тую сцэну ў парку -- і выйшла замуж за таго занудлівага Толіка, то, гатовы біцца аб заклад, не пражыла б з ім і года, нягледзячы на тое, што ён быў станоўчы ва ўсіх адносінах. Ну прызнайся хоць сабе, што нас цягне адно да аднаго, як два супрацьлеглыя магнітныя полюсы! Ты ўсё роўна уцякла б да мяне – на гадзіну, на вечар, на ноч, і ўсё паўтарылася б зноўку. Канешне, ён бы цябе кінуў… Толькі тады ўжо не я быў бы вінаваты ў тваім няспраўджаным шчасці, а ты сама. Так што, лічы, ролю нягодніка я ўзяў на сябе – ты павінна быць мне ўдзячна.

--Ага, ўсё жыццё ўдзячна, -- стомлена агрызнулася Клава і ўзнялася. -- Посуд сам памыеш, я пайшла дахаты.

--А мо застанешся? -- з надзеяй спытаў Генадзь.

--Навошта? Сагрэць цябе ў ложку? Ці масаж зрабіць? – засмяялася Клава. --Дык наймі прафесійную масажыстку, мо ў яе што-небудзь атрымаецца... А я ўжо развучылася. Ды і стамілася, адпачыць хачу…

--Заўтра прыйдзеш? – спытаў Генадзь, калі яна ўжо абувалася ў вітальні – і па дрыжыках у яго голасе было чуваць, што ён пытае не толькі пра заўтра.

--Не ведаю, -- шчыра прызналася Клава. – Ты зразумей мяне, Гена, -- прамовіла яна на гэты раз вінавата. – Дачка ў мяне адна, і ёй патрэбна мая дапамога.

--Я разумею, -- яго пранізлівы позірк прапякаў наскрозь. – Але і ты папрабуй мяне зразумець. І дараваць, калі што.

--Што значыць – “калі што”? – азірнулася клава, якая ўжо было ўзялася за ручку дзвярэй.

--Ну, калі больш не ўбачымся. Ведай: я ўсё жыццё кахаў цябе. І Ірыну – таксама. Так бывае, на жаль... Даруй…

Клава ляснула дзвярыма, каб не расплакацца тут жа, на парозе.

ххх

Яна доўга варочалася з боку на бок, спрабуючы заснуць – але хутка зразумела, што не зможа. Думкі зноў і зноў вярталіся да прапановы дачкі. Паехаць да яе жыць? Гэта тое, аб чым Клава марыла, яшчэ калі гушкала дачушку ў калысцы: што яны заўсёды, што б ні здарылася, будуць разам: піць ранкам каву, а ўвечары – гарбату, сябраваць, раіцца, дапамагаць адна адной і расказваць усё-усё…

…Ала ездзіла ў Італію кожнае лета па праграме рэабілітацыі сямей з чарнобыльскай зоны, яе штогод запрашала багатая бяздзетная італьянская сям’я. Беатрыс і Джавані прывязаліся да чарнявай кучаравай дзяўчынкі, так падобнай на іх сына, што маленькім загінуў у аўтамабільнай аварыі, задорвалі Алу падарункамі, падарожнічалі з ёю па Італіі, адпачывалі разам на моры. Дачка вярталася дамоў загарэлая, прапахлая морам і сонцам. Яна хутка вывучыла італьянскую мову, шчабятала са сваімі гаспадарамі з лёгкім рускім акцэнтам – а дома, наадварот, у яе гаворцы праслізгвалі напеўныя італьянскія ноткі.

Закончыўшы школу, Ада лёгка паступіла ў універсітэт замежных моў – італьянская за гэтыя гады стала для яе амаль што роднай. Але не давучылася: пасля трэцяга курса падчас чарговага адпачынку ў Італіі пазнаёмілася з сынам сяброў сваіх італьянскіх мецэнатаў прыгажуном Антоніо – і, кінуўшы тут усё, пайшла замуж і перабралася ў Італію назусім. Клава была супраць такога неабдуманага, як яна лічыла, рашэння дачкі: маладая зусім, універсітэт не закончыла, ні спецыяльнасці, ні трывалай глебы пад нагамі – і на табе, замуж сабралася. Ды яшчэ ў чужую краіну!

Хоць найбольш маці, вядома ж, палохала тое, што яна застанецца зусім адна. Але Ала стаяла на сваім, і Клава ўрэшце здалася. З цягам часу супакоіла сябе: яе матчына шчасце ў тым, каб было шчаслівым яе дзіця. У Алачкі ўсё добра – і гэта галоўнае.

У Алы і сапраўды ўсё было добра – Клава з радасцю адзначала гэта, калі прыязджала да яе ў госці. І кожны раз з ціхай радасцю ў душы адзначала: што б ні рабіла Ала, што б ні гаварыла, нават калі спрачалася з Антоніо ці без дай прычыны сумавала -- вочы яе свяціліся шчасцем.

Антоніо кахаў жонку без памяці, усяляк песціў, адорваў дарагімі падарункамі – нешта перападала і цешчы. У яго быў свой бізнес, і неўзабаве маладыя з кватэры ў цэнтры Мілана перабраліся ва ўласны дом на ўзбярэжжы. Клава, прыязджаючы, вечна ў ім блудзіла, – такі ён быў агромністы. І прыгожы – як у кіно!

Усё было добра ў Алачкі – акрамя аднаго: дзяцей у іх не было. Клава саромелася спытаць – ці то маладыя па сучаснай дурной модзе не хочуць сябе абцяжарваць лішнімі клопатамі, ці то не атрымліваецца ў іх?

І вось нарэшце, праз сем гадоў сумеснага жыцця,– такая радасць: Алачка цяжарная! І запрашае маці да сябе. У Клавы ёсць магчымасць вырвацца з гэтай адвечнай багны і астатнія гады жыцця пражыць у спакоі, радасці, з адзінымі роднымі людзьмі – дачушкай і ўнукамі…

Дык чаму ж яна вагаецца? Калі і быў у яе які грэх перад Ірынай за тое, што тады, у маладосці, палюбіла яе мужа, нарадзіла ад яго дзіця – яна гэты грэх цалкам сплаціла за той час, што важдаецца з Чыгунковымі, як з малымі дзецьмі.

Ды і які грэх? У чым ён? У тым, што яна, як і кожная жанчына, марыла пра шчасце? Іншым пашанцавала выйсці замуж, нарадзіць дзяцей -- і цяпер яны жывуць добрапрыстойнымі матронамі, на яе, Клаву, зневажальна пальцамі паказваюць… А яе толькі і граху было, што пакахала жанатага, што свет ён ёй засланіў. Нічога ж дрэннага яна не зрабіла ні яму, ні яго сям’і: Генадзь ўсё роўна жыў з жонкай. Ну а што пры гэтым да Клавы бегаў – дык яшчэ пытанне, хто з дзвюх жанчын ад гэтага пакутаваў больш. Канешне, Ірыне з яе высакароднасцю ды інтэлігентнасцю перажыць мужаву здраду было цяжка: і з хаты на здымную кватэру сыходзіла, і вены сабе рэзала, і з пятлі яе вымалі – гэта ўжо, калі Лены не стала. Ну а Клаве што, лёгка дасталася яе грэшнае каханне? Мала яна адплакала? Ды і Чыгункоў не ад добрага жыцця без ног застаўся… Лёс такі ім выпаў, усім траім… І зараз Клава, не зважаючы на насмешкі, плёткі, размовы, асуджэнне, дапамагала Чыгунковым, як магла… Родных так не глядзяць, як яна апекавала былога палюбоўніка і яго жонку! А зараз -- хопіць! Яна не наймалася! Час і пра сябе падумаць.

“Усё, вырашана, – з палёгкай падумала Клава – і адчула, як зліпаюцца вейкі. – Патэлефаную заўтра Алачцы – хай заказвае білет. І напішу заяву на звальненне – не да смерці ж мне пісьмы графаманаў разбіраць…”, -- падумала, правальваючыся ў багну сну.

…У сне Клава ішла па белым пясчаным пляжы. Марскія хвалі, нібы вялікія блакітныя хусткі з белымі карункамі, раз-пораз абдымалі яе ногі – і тут жа ўцякалі назад, нібы дражніліся, запрашаючы скінуць адзежу і пабегчы за імі – туды, ўдалечынь, дзе сіняя прастора мора злівалася з такім жа неабсяжным небам.

Але Клаве памятала, што яна не можа гуляць з морам у даганялкі – ёй трэба ісці -- туды, далёка, у самы канец пляжа, дзе на фоне жоўтага пяску віднелася чорная кропка. Клава не ведала, хто гэты чалавек, што чакае яе ўдалечыні – але разумела. што ёй абавязкова трэба дайсці да яго і пагаварыць, гэта вельмі важна…

Ратам перад ёй узнікла Ала. Яна была апранута ў цёмнае адзенне і строга глядзела на маці. На руках дачка трымала два закручаных у пялюшкі коканы, перавязаныя адзін блакітнай, другі – ружовай стужкай. Клава забылася, што ёй трэба туды, да чорнай крокі ўдалечыні, і кінулася да дачкі:

--Алачка, чаму ж ты так ж цёпла апранулася? Табе ж горача! Ты ўжо нарадзіла? Двойню? Во як добра – адразу дваіх выгадуеш! А я табе дапамагу.

Але Ала адмоўна пакруціла галавой і моўчкі перадала скруткі Клаве. Тая ўзяла іх на рукі – і падзівілася: такія маленькія – а такія цяжкія!

--Я іх не ўтрымаю! – пажалілася яна дачцэ. – Вазьмі хоць адзін!

Але Алачкі ўжо не было -- толькі немаведама адкуль наляцеўшы вецер засыпаў яе глыбокія сляды на пяску.

“Што ж я буду з імі рабіць? Я ж ужо забылася, як абыходзіцца з малымі дзецьмі – а тут адразу двое!” -- спалохана падумала Клава – і паклала цяжкія скруткі на шэзлонг, што стаяў на пляжы. -- Хоць паглядзець, якія яны… – адхінула яна карункавы ражок пялюшкі на кокане, перавязаным блакітнай паскай.

І адхінулася: з пялюшак на яе насмешліва паглядалі чорныя вочы Генадзя, у якога замест соскі з рота тырчэла адвечная папяроса. Клава спалохана захінула скрутак і зазірнула ў твар другому немаўляці: з-пад ружовага карункавага ражка пялюшкі на яе глядзелі блакітныя, як неба, вочы Ірыны – і столькі ў іх было болю і пакуты, што Клава заплакала.

-“Божа, дачушка, каго ж ты мне аддала?” – шаптала яна – і думала, што рабіць з гэтымі важкімі скруткамі.

І тут яна заўважыла, што далёкая фігурка з другога канца пляжа, да якой яна імкнулася, наблізілася сама – і з жахам пазнала, што гэта Саша, сын Чыгунковых.

--Сашка, ты… -- спалохана глядзела на яго Клава. --Ты жывы? А ўсе ж думаюць…

--Так, цёця Клава, я жывы… Але не так, як вы ўсе думаеце. Я ў сваім свеце жывы, а не ў вашым. Але там добра, лёгка, прыгожа. Вы скажыце бацькам, каб не перажывалі, не плакалі. Тут і Леначка разам са мной. Мы хацелі і маму забраць, але нам пакуль не дазволілі, сказалі, што пакуль рана.

--Хто не дазволіў? Чаму? – не зразумела Клава.

--Той, хто ў нас усім распараджаецца. Самы галоўны. Ён сазаў, што ёй пакуль нельга да нас, што яна яшчэ вам патрэбная. І бацьку.

--Мне? – здзівілася Клава. – Навошта?

--Так, вам. Без мамы вас у наш свет не пусцяць. Яна вам дапаможа. Калі вы здолееце прыняць яе дапамогу.

--Але…

--Цёця Клава, мне трэба ісці. Вы толькі скажыце маме, каб не плакала, што ў мяне ўсё добра. І бацьку… Бацьку таксама што-небудзь скажыце!

Апошнія словы прагучалі, нібы рэха: Сашка растварыўся ў чорнай хмары, што раптам наляцела на пляж, змяшаўшы марскія хвалі і жоўты пясок, жменямі кідаючы гэтую мокрую салёную кашу Клаве у твар, у спіну.

“Божа мой, дзеці! Іх жа засыпле пяском, яны прастудзяцца і захварэюць! Што я але скажу?” -- кінулася Клава да шэзлонга, на якім ляжалі два скруткі. Яна схапіла іх на рукі і кінулася падалей ад мора -- туды, дзе віднеліся нейкія будыніны, пад дахам якіх можна было схавацца ад навальніцы. Але скруткі адцягвалі рукі, ногі грузлі ў пяску, хвалі, ужо не цёплыя і пяшчотныя, а высокія, налітыя цяжкім свінцом, стараліся збіць яе з ног і пацягнуць з сабой назад, у мора – і выратавальныя дахі усё больш аддаляліся. Дыхання не хапала, Клава зразумела, што зараз упадзе – і гэта будзе канец…

І той момант, калі калені падкасіліся, яна прачнулася.

За акном пачынала шарэць. У акно барабаніў дождж і біўся вецер, недзе далёка бліскалі знічкі навальніцы і вуркатаў гром. Сэрца гучна стукала недзе ў горле, ад ліпкага поту ці ад слёз падушка была мокрай.

Клава адкінула коўдру, села ў ложку, усё яшчэ не могучы паверыць, што той жах, якія на толькі што перажыла, -- усяго толькі сон… Накінуўшы халат, схадзіла на кухню, папіла вады, адключыла тэлевізар і камп’ютар, пазачыняла фортачкі.

“Гэта толькі сон, страшны і незразумелы, -- супакойвала яна сябе, ўкруціўшыся ў плед і ўзлезшы з нагамі на канапу – чамусьці ў ложку ёй было страшна, нібы там засталіся рэшткі начнога кашмару. – Усё будзе добра – у мяне і ў маёй дачушкі. Зараз скончыцца навальніца, я ўключу камп’ютар і напішу Алачцы… І паеду ў Італію!”

Гром ляснуў так моцна, што ў двары запішчэла сігналізацыя адразу некалькіх машын.

Клава спалохана ўздрыгнула, нібы адгалоскі гэтага рэальнага грому данесліся з яе страшнага сну. А затым ва ўнісон дажджу, што часта барабаніў у шыбіну, заплакала…

…Калі ранішняе сонейка, прадраўшыся праз чорную аблогу хмар, зазірнула ў сціпла абстаўленую куханьку адзінокай немаладой жанчыны, тая, як звычайна ў гэты час, завіхалася ля пліты.

--Так, каша для Ірыны, -- мармытала яна сабе пад нос, заліваючы малако ў каструльку. -- Генадзю -- бліны з мачанкай, ён любіць. А я хачу яешні...

Сонца ўспыхнула мірыядамі рознакаляровых агеньчыкаў на кроплях начнога дажджу на шыбіне, ласкава казытнула цёплым дотыкам жанчыну – і заліло святлом пакой.

Ніна Рыбік