Род і народ

Ад Спаса да Спажы

“А Макрына - у каралях чырвоных, у туфлях атласных, у сукенцы сіняй - ідзе да ракі. Як галіна вярбы гнуткая. У правай руцэ ў яе вузельчык з жытнімі ды пшанічнымі каласкамі. Вось яна ля вады спыняецца. Развязвае вузел, кідае ў раку каласкі. На беразе застаюцца атласныя туфлікі, каралі. Уваходзіць у ваду рачную Макрына. "Расступіся і сыдзіся вада, адступі, сухая бяда, ад поля, ад зямелькі ўзаранай, ад падворка, ад хлебнага кораня".

Бабуля Макрына слухае дзядуляў аповед, схіліўшы на бок галаву, усміхаючыся кончыкамі вуснаў і прыжмурыўшы свае блакітныя непадуладныя старасці вочы. Дзядуля Фядось для нас, унукаў, – сапраўдны Бай, ён столькі ўсяго ведае, а чаго ня ведае, тое дапрыдумвае. Бабуля не ўмее казкі расказваць, затое яна – геніяльны слухач. Не тое, што ўнукі, якія ўвесь час перабіваюць Бая, закідваючы пытаннямі, як на допыце. Перабіваюць адзін аднаго, не даючы дарасказаць, чаму бабулю назвалі Макрынай, хоць нарадзілася яна не 1 жніўня, пазначанага ў праваслаўным календары гэтым імем, а 28 жніўня, на Прачыстую, або па-іншаму Унебаўзяцце Маці Божай. Ізноў распачынае дзядуля тлумачыць:

- Хрысціяне святкуюць тры Спасы: Мядовы, Яблычны, Хлебны або Палатняны. З першага Мядовага, які яшчэ называюць Спасам на вадзе, пачынаецца Успенскі пост. І доўжыца ён ажно да Прачыстай, калі і нарадзілася ваша бабуля Макрына. У вялікае свята нарадзілася, па-нашаму на Спажу. Да Спажы заканчваецца жніво, дажынкі святкуюцца з новым ураджайным караваем. Людзі кажуць, што чалавек, народжаны на Прачыстую, усё жыццё пад аховай самой Дзевы Марыі знаходзіцца, аніякія беды яму нястрашныя.

Гэтым часам бабуля сумна ўздыхае і пераводзіць погляд за акно, дзе пад яблыняй-ранеткай поўна ападу ляжыць. Дзеці даўно ад’еліся свежых яблыкаў, а бабуля чакае яблычнага Спасу, прытрымліваючыся традыцыі: жанчыне, у якой дзеці паміралі, забаронена каштаваць яблыкі да Спасу.

- Дык вось чаму ты, дзядуля, Марыляй бабулю клічаш, а не Макрынай, - узрадавана заяўляе старэйшая ўнучка. – А чаму Мядовы Спас яшчэ вадзяным называюць? Таму што Макрына ў рэчцы купаецца?

- Таму што з гэтага дня Вялікі князь Уладзімір, прыняўшы хрысціянства, пачаў хрысціць жыхароў свайго княства Кіеўскага ў рацэ Днепр, усяляк распаўсюджваў новую веру. У Кіеве ён пабудаваў на месцы смерці першапакутнікаў Феадора і Іаана дзесяцінную царкву, асвечаную ў гонар Небаўзяцця Божай Маці.

- Дзядуля, - не суцішаецца з пытаннямі ўнучка, - а цябе назвалі ў гонар таго самага першапакутніка Феадора? А ў царквы як і ў бабулі адзін дзень нараджэння?….

Ах, колькі ж часу праляцела з той пары! Шмат чаго з памяці сцёрлася, шмат што набыло іншы сэнс пад прэсам савецкай прапаганды. Але ні настаўнікам гісторыі ў школе, ні выкладчыкам універсітэта не ўдалося пахіснуць маіх перакананняў, выспеўшых на галінках хрысціянскай веры, гісторыі і маралі.

Жнівень з дзіцячых гадоў застаўся ў памяці як самы багаты летні месяц. Хоць і пазначаны ён Успенскім постам, але не абмяжоўваў ніякімі рамкамі ўжыванне ягад, садавіны, агародніны, мёду, арэхаў. А якія смачныя піражкі з трускалкамі, пончыкі з грыбамі, варэнне, вішнёвую бабку гатавалі напрыканцы лета нашы мамы і бабулі!

Новае разуменне паняцця “Спас” неяк даў мой сын, калі пачаў вывучаць англійскую мову. Ён скептычна ўспрыняў маё тлумачанне назвы свята ад слова «спаситель», гучна і пераканаўча прамовіўшы: “А мне здаецца, што “спас” ад англійскага “space” (“космас”). І ў сувязі з гэтым вельмі лагічная назва хрысціянскага свята “Шлях Марыі дадому”, якое вядома яшчэ з VI стагоддзя.

Можна было спрачацца, адстойваючы сваё, мясцовае, традыцыйнае. Але нельга процістаяць сусветнаму працэсу і не заўважаць, што свет змяніўся, нашы дзеці іншыя. Галоўнае, каб яны захавалі ў сабе чысціню душы і ўдзячнасць продкам, што збераглі веру і веды, нягледзячы на ўсе д’ябальскія правакацыі.

Ала КЛЕМЯНОК.